“Zo bedrijfszeker als een moderne auto moeten onze bromfietsen zijn”, zei de heer J.R. van den Berg, technisch directeur van Magneet-Weesp, en vervolgde: “Dit is in het verleden steeds ons streven geweest en het zal dit ook blijven. Het is nodig tegen een schappelijke prijs, betrouwbare, goede bromfietsen te verschaffen, die door hun bouw, hun finish en hun motor lange levensduur aan maximale bedrijfszekerheid paren. Daarom kozen wij als krachtbron Sachs”.

OUD EN NIEUW hoe al het nieuwe op het oude groeit. De van Houten villa, monument van recent, maar toch zo ver verleden als home van het hypermoderne bedrijf van Magneet

Deze voor Sachs zeer vleiende woorden besloten een gesprek, dat de redactie van het tijdschrift Tweewieler Wereld in 1964 met de Magneetleiding hadden toen ze een bezoek brachten aan Magneet voor het schrijven van een uitgebreide reportage. Mijn inziens is dit een van de beste artikelen die het reilen en zeilen in de fabriek mooi weergeeft in een tijd dat de (Magneet)bromfiets het middelpunt van de samenleving was. Daarom heb ik het woord voor woord overgetypt en aangevuld met afbeeldingen uit mijn eigen archief zodat iedereen het hopelijk met hetzelfde plezier kan lezen als ik.

De redactie schrijft: Het was een wonderlijke ervaring te zien hoe te midden van stadsuitbreidingen, graafwerk en de begeleidende draglines, zandauto’s enz. de oude, nog in overblijfselen van de tuin gelegen villa van de oude heer van Houten ligt. Hier ziet men als het ware hoe het leven voortgaat en oude instellingen letterlijk overleeft. Diezelfde imposante villa, die ouderen onder ons nog in zijn oude glorie kennen is in 1964 het hoofdgebouw van de moderne fabriek, die steeds verdere uitbreiding om de oude kern krijgt, en die deze kern steeds overwoekert. Met ziet er het beeld van de twintigste eeuw: de jonge technische wereld, die de oude instellingen is gaan vervangen door efficiency, voor wie productiviteit het wachtwoord is.

Korte Historie

De Magneet Rijwielenfabriek, zoals het bedrijf tot voor de laatste wereldoorlog heette,verhuisde in 1928 naar Weesp. Opgericht in Amsterdam Noord in 1895 als grossierderij in rijwielonderdelen, was men daar in 1910 begonnen rijwielen te fabriceren onder de naam Magnet. Dat waren natuurlijk de zwarte, statige “recht-op-en-neer” fietsen, waarop het trappen erg zwaar ging, maar waarop men toch een hele meneer of dame kon zijn.

Folder uit 1923 Magneet of eigenlijk nog "Magnet" was gevestigt aan de Prins Hendrikkade in Amsterdam

Ongeveer ten tijde van de verhuizing naar Weesp begon men zich ook actief voor de wielersport te interesseren. Namen als Van Vliet, Wals, Slaats en Pijnenburg maakten sportsuccessen tot Magneet successen. In die jaren werkten er ongeveer 50 mensen bij Magneet. Dit team wist zich naar verhouding gunstig door de jaren van de wereldcrisis heen te slaan. Indië was nog Nederlands en de markt bood exportmogelijkheden, weliswaar tegen lage prijzen, maar toch nog juist rendabel. Het was de tijd, toen in Nederlandse winkels al redelijke fietsen voor fl.30,00 en zelfs minder werden aangeboden.

In de volgende jaren dertig begon zich reeds de lijn af te tekenen, die ook thans in het bedrijf duidelijk is: Men begon te pogen vooruit te zien. Wat, vroeg men zich af, geeft de kleinhandelaar reële extra verkoopkansen en welke nieuwe ontwikkeling is van blijvende waarde? De sport gaf aanleiding om het publiek sportrijwielen te verschaffen: lichter lopen en minder vermoeienis waren hierbij de grote argumenten. Magneet verrichte hiermede baanbrekend werk.

Dit is een ontwerp van een folder uit 1932, ontworpen door Albert Klijn

Dit was eveneens het geval met de invoering van het kleurrijwiel. Het was een hele strijd tegen de statige zwarte “all-weather” fiets, die als het ware traditie was geworden. Maar het duurde niet lang of men kon kleurenseries opzetten – en wat meer zegt – verkopen ook! Deze beide dingen: de sportievere typen en de kleuren steunden elkaar natuurlijk: de omzetten werden erdoor vermeerderd.
Dat ten tijde van dit atikel ruwweg de helft van alle producten “kleur” is en 80% “sport”, is te danken aan de goede vooruitziende blik. Voor de oorlog hield Magneet zich niet met motoren bezig, maar naast de rijwielen werden tandems (wat waren die apparaten bij vele populair!) en transportfietsen gemaakt.
In de oorlog lag het bedrijf stil. Intussen was de “Villa” als kazerne in gebruik: niemand kon toen nog vermoeden dat er Globemasters door de gangen zou rijden.
In die donkere oorlogsdagen echter bleef bij de leiding van de fabriek, toen in handen van de heer Van den Berg Sr., de zin voor vernieuwing bestaan. Plannen voor herbouw werden gemaakt en tevens werd de “massa-motoriserings” gedachte vaardig. Men overwoog de productie van eigen 50cc motoren, hulpmotoren voor de fiets. Vlak na de oorlog heeft zelf een scooter in prototype bestaan.

De overblijfselen van de fabriek na de brand in 1948

De productie van de fietsen kwam na de oorlog maar langzaam op gang.
En toen, in 1948, gebeurde er twee dingen: de fietsen gingen “van de bon”… en de fabriek brandde af! De villa stond er nog – hij zou worden gesloopt. Maar Magneet wist er de hand op te leggen – als “tijdelijke”oplossing. Die brand veroorzaakte jaren verlies, dat is duidelijk, zowel in het productie – als in het verkoopapparaat.

1952: bromfietsen

Men had aanvankelijk een eigen hulpmotor ontworpen en in productie genomen. Spoedig echter kwamen de contacten met de Franse Alter tot stand en in 1952 begonnen de Magneet bromfietsen, voorzien van de onder de bracket gemonteerde Alter, te verschijnen, de A-50. Het was al een complete bromfiets met speciaal frame, verende vork (Webb-type) en 2 versnellingen. Intussen ging men natuurlijk onvermoeibaar verder de rijwielzaken te herbouwen, hetgeen niet alleen volledig lukte, maar tevens vele nieuwe perspectieven opende. Men is ten tijde van dit artikel (1964) alweer ruim 10 jaar in volle productie, de producten zijn zeer gevraagd ende verkooporganisatie functioneerd voortreffelijk. De voor de oorlog zo knap voorziene omschakeling van sport en kleur heeft het bedrijf prachtige resultaten opgeleverd. Sedert het begin van de productie van bromfietsen heeft men bij Magneet dus de eigen motor en daarna de Alter (waarin vele eigen delen en eigen vindingen werden verwerkt) gemonteerd; daarna korte tijd HMW en daarna uitsluitend Sachs motoren.

Oud en nieuw: duidelijk zichtbaar is de moderne verbinding tussen de villa en de stallen.

In 1956 verrichte Magneet opnieuw baanbrekend werk door het ontwerp en de invoering van de 1½mm plaatstalen “schaalbouw” frames. Voor- en achtervering werden standaarduitvoering.

De geschiedenis is bijna ten einde…
In 1960 kwam er de nieuwe spuiterij, waar als eerste in Nederland de elektrostatische methode op deze manier werd toegepast.
En zo is onze kring gesloten; wij zitten nu weer bij Magneet en praten over de branche, het bedrijf en vele andere dingen, met de directeur, de heer J.R. van den Berg en verkoopleider, de heer H. Lamme. Verschillende punten van belang komen aan de orde. De mening van deze heren over allerlei actuele kwesties is voor onze lezers zeer de moeite waard. Wij laten hen gaarne aan het woord.

De fiets

Magneet Sprint uit de folder van 1967

De neiging naar het Engelse model gaat voort, evenals deze tendens naar “sport” en “kleur. Het rijwiel wordt meer aan mode onderhevig. Dit blijkt uit de specificaties, maar in het bijzonder uit de vraag naar de onderscheidene kleuren. Kwaliteits nastreving is van het grootste belang, het beste product wint het per slot van rekening toch. De planning is kernpunt: er liggen ongeveer 60 à 70 nieuwe ontwerpen op de tekentafels in de ontwerpafdeling. (Onder de vaardige leiding van ing. W. de Koo) wordt hier de toekomst benaderd. Uit de modellen, zal de keus voor 1965, 1966, enz. moeten worden  gemaakt. Altijd een jaar of twee vooruit moet men zijn om tijdig de gekozen modellen productierijp te maken. Men moet dus altijd enkele jaren vooruit denken, technisch, commercieel en daarbij nog rekening houden met zulke onberekenbare factoren als de wetgever en de mode…

Bromfiets

Wij zijn optimistisch. De vervangingsvraag stijgt in ongeveer gelijke mate als de (langzame) daling van de eerste aankopen. Dat geeft een nuttige en betrouwbare stabilisatie. Een scherpe terugval wordt niet verwacht. Ook  hier: kwaliteit! Het goede product handhaaft zich steeds.
Twee grote richtlijnen tekenen zich af:

Magneet Globemaster uit 1964

1. De iets sobere utiliteits bromfiets met veel comfort, minimum onderhoud, grote betrouwbaarheid, middenklasse in prijs, vol-automatisch.
2. De luxueuze bromfiets model “prijs doet er niet toe” als statussymbool in veel geringere aantallen. Uitvoering aangepast aan deze koper, die nu eenmaal geld over heeft voor veel chroom, sport uiterlijk, race schermpjes, opgebogen pijpen enz.

De klemtoon zal meer en meer op de eerstgenoemde categorie komen te liggen. (dit menen zij ook, en hopen bovendien; hoe eerder hoe liever. Red.)

Magneet Rijwielen- en Motorenfabriek N.V. – Weesp
Een bedrijfsreportage, die o.i. van meer dan normaal belang is door de vele actuele onderwerpen die hierin worden besproken.

Service en onderhoud

De laatste jaren valt er bij de fietsen een teruglopende onderhoud te bespeuren. De fietser “poetst” nog minder dan vroeger. Dit eist van de fabrikant een toenemende aandacht aan de afwerking. Roestvrij, gemakkelijke gladde afwerking enz. Bij de bromfietsen wordt al het mogelijke gedaan om service en onderhoud te vergemakkelijken en de noodzaak daartoe tot een minimum te beperken. Een van de voordelen in dit opzicht is de standaardisering van moeren en bouten, zodat ze met een 10mm pijpsleuteltje bijvoorbeeld zowel de kettingkast als de beplating, de buddyseat, de tank en het kofferrek worden afgenomen. De motor is na met de hand afgenomen zijscherm (één sierbout) goed bereikbaar, evenals de aansluiting van de elektrische installatie door een handig vastgeklemd kroonsteentje.

Euromarkt

Goede, tijdige voorbereiding hierop is nodig. Enkele hoogst bekangrijke punten zijn: kwaliteit – zo mogelijk lagere prijzen – standaardisering – beperking van aantal modellen – automatisering – nauwkeurige studie van te bieden modellen – hiervoor nodig: grondige marktstudie – sterke verkoop organisatie – nauwkeurige bestudeerde sales promotion. Dat Hollandse fietsen geëxporteerd kunnen worden naar Europese landen blijkt uit de stijgende vraag naar “Holland rader” in Duitsland en de verkoop in België. In weerwil van de Euromarkt overeenkomsten blijft de franse markt praktisch voor ons gesloten door de vele, secundaire, beperkende maatregelen, duur tansport enz..
“bang”voor Euromarkt? Welnee, per slot van rekening vinden de partners bij ons een markt van 12 miljoen mensen, het Nederlandse product bij hen een markt die tien of meermalen groter is!
Verder samenbundeling van krachten kan nodig blijken. Men mag bij de beoordeling van fusieproblemen nooit uit het oog verliezen, dat een combinatie van twee of drie “zwakke”bedrijven maar zelden één “sterk” bedrijf zal opleveren. Als de sterken zich verenigen…

Gezamenlijke Bromfiets Propaganda

Magneet Cheetah wordt geassambleerd

In beginsel: alles voor te zeggen. Uitvoering moet nauwkeurig bezien worden. Kan mede een basis zijn voor gemeenschappelijk marktonderzoek en mogelijk ook voor een gemeenschappelijke verkoopvoorbereiding.

Huidige Export

Beweegt zich op ongeveer een derde van de totale bromfietsexport van de Nederlandse industrie. De lichte motorfietsen (4,3 pk Sachs, 4 versn.) zijn zeer gewild op vele markten. Bij de rijwielen is de export een vrij onzekere factor. (het geen voor de hele Nederlandse industrie geldt)

Bromfiets Goodwill

Moet zeer bewust en met alle middelen worden nagestreefd. Dagbladberichtgeving onnodig sensationeel en negatief: ongelukken worden trouw vermeld, de vele nuttige aspecten en de plaats van de bromfiets in de maatschappij krijgt geen aandacht.
Politiecontrole op naleving bromfietsbepalingen is zeer toe te juichen. Dit doet de bromfiets goed. De bonafide handel heeft reeds veel gedaan om de bromfiets te normaliseren. De wet is er om nageleefd te worden. Handelaars en importeurs die meedoen aan de ontduiking van de wet zien onvoldoende in dat zij pogen de kip met de gouden eieren te slachten. Het rijbewijs dreigt nog steeds!
Anderzijds doet de overheid te weinig voor de bromfiets. De wegenaanleg (rijwielpaden) houdt met dit vervoermiddel te weinig gelijke tred. (Wij staan hier op na-ontsteking.) De versobering van de modellen – de minder extra-sportieve modellen dus, zal de rijstijl van de jongsten onzer klanten mede helpen rustiger maken. Wat dit laatste betreft gaat het om een kleine minderheid, slechts 10% in het “nozemdom”onder de bromfietsen.

Momentopname

Nauwkeurige controle van elke bewerking kenmerkt het fabricageproces bij Magneet. Hier wordt een rijwielframe nadat het is gericht, ontdaan van messing en geslepen, nabewerkt. Hierna volgt opnieuw een controle en uitlijningen

Bewerken van frames in de chemische afdeling

Elektrostatisch "spuiten". De gemaskerde spuiter hanteerd het roterende pistool: 90.000Volt is de spanning ten opzichte van de werkstukken, die geaard aan de lopende band voorbij komen.

Na deze hoogt interessante gedachtewisseling hebben wij het fabricageproces kunnen volgen onder de deskundige leiding van de heer Van Doorn. Eerste indruk: een schoon bedrijf, waar goed teamwork leidt tot technische verfijning. De productiemiddelen, grotendeels in eigen gereedschapmakerij vervaardigd, zijn niet alleen hypermodern maar getuigen van grote inventiviteit. Vereenvoudiging van bewerking, de combinatie van volgende bewerking met controle van de voorgaande, meetapparatuur en routing – alles is wel-doordacht en gericht op het snelle en doelmatige bereiken van kwaliteit. Want dit laatste is heel duidelijk grondgedachte van het hele proces.
Bij de framebouwerij is dit al terstond duidelijk. De aandacht die wordt besteed aan soldeerverbindingen, de controlebanken waarop met enkele handelingen de uitlijning wordt gecontroleerd en gejusteerd: 7 controles in enkele seconden – en de voorvork is absoluut symmetrisch, heeft de juiste stand, is gericht, heeft de juiste lengte en de vooras staat haaks in de “padjes” op de hartlijn. De soldeerautomaat is al evenzeer een geniaal stuk werktuigbouw: hij last niet alleen, maar controleert tevens, aantal handelingen minimaal.

Van den beginne al blijkt in de framebouw het streven naar oppervlakte-bescherming. De bonderafdeling speelt hierin een zeer grote rol. Nadat de frames de soldeerautomaat (propaan), zijn gepasseerd is de behandeling: ontvetting, spoelen, beitsen, spoelen, elektrolytische ont-messing, spoelen, waterverdrijving (olie) bad. Daarna: slijpen, vijlen, narichten – dan fosfateren. Dit laatste omvat: activeren, fosfateren, spoelen, passiveren, drogen.
Dan komt de prachtige lakkerij. Eerst wordt elk frame met de hand afgeborsteld om losse kristallen en stof te verwijderen. Daarna dompelen of overloop-lakken met grondlak. Dan volgt het automatische droogproces.

Hierna opnieuw een (scherpe) controle op deze finish. Dan komt de elektrostatische spuitinstallatie, waar relatief dikke lak(positief) wordt geneveld (met een roterend pistool) op de geaarde werkstukken. Met een stroomsterkte van 0,15mA en een spanning van 90.000Volt wordt de lak op het werkstuk “gezogen”: lakverlies een fractie van vroeger. Kwaliteit: voortreffelijk: egaal en gelijkmatig, prachtige glans. En lak tot in de kleine hoekjes. Lak in de tanks is uitgesloten door deze methode (ten gevolge van het kooieffect van Fareday) De productiecapaciteit van deze lakkerij is per uur even groot als de productie van twee mandagen vroeger: thans ongeveer een gros frames per uur. Twee laklagen worden gevolgd door biezen enz., waarna de laatste behandeling met kleurloze lak het proces besluit. Het droge geschiedt viervoudig: 2x hete lucht: 2x infrarood. Gaat men in gedachten dit alles na, dan is hier werkelijk met de modernste middelen de absolute oppervlaktebewerking verkregen. De heer Lamme bevestigde dit praktisch door met een stalen buis deuken in een frame te slaan, waardoor geen afschilvering van lak optrad. Een drastische methode, waarbij de buis werd platgeslagen!

Fraaie decoratie met de hand van een bromfietsspatbord

Bij de montage van een gereed product ziet men steeds opnieuw diezelfde vindingrijkheid, die uren spaart en betere producten levert. Zo bijvoorbeeld die wielen centreermachine, waarin met enkele handgrepen los voorgeregen wielen niet alleen worden gespannen, maar tevens geheel automatisch in beide vlakken gecentreerd. En steeds weer die aandacht voor de finish, waar je ook ziet.  Het is onmogelijk in dit stukje verder op technische details in te gaan. Wij raden de lezer aan zodra zich daarvoor een gelegenheid voordoet een bezoek te brengen aan deze fabriek. Dat is leerzaam voor U, schenkt vertrouwen en is tevens de beste reclame die Magneet voor zijn producten kan maken.

Zoals u merkt was de redactie in 1964 zeer lovend over Magneet en de fabrieksprocessen. O.a. door deze processen was Magneet zijn tijd al ver vooruit. Op dit moment (2012) zijn bedrijven als reactie op de crisis hun bedrijfsprocessen aan het standariseren en processen aan het minimaliseren. Want op die manier kan men geld besparen, dit noemt men heden ten dagen "lean". Dit wetende blijkt maar weer hoever Magneet zijn tijd vooruit was.

Ik hoop dat ik u, door dit artikel te hebben overgetypt, een beetje mee kan laten delen in mijn passie voor dit merk welke zoals u begrijpt heel veel heeft betekend voor de Nederlandse Bromfietsmarkt.

De Villa bestaat overigens nog steeds en fungeerd tegenwoordig als appartementencomplex, hieronder een afbeelding van hoe deze er nu uitziet.

---//--

André de Kruijf